افراد تراجنسیتی در ایران تعداد محدودی از افراد جامعه را تشکیل می دهند. این موضوع موجب شده تا شرایط عادی جامعه مانند اشتغال، تحصیل، ازدواج و … برای آن ها بسیار سخت باشد. به طور کلی نگاه جامعه به این افراد نگاه خوشایندی نیست و همین موضوع موجب شده تا آن ها بخواهند هویت خود را مخفی نگه دارند. شاید از نظر حقوقی برای این افراد شرایط مناسبی ایجاد شده باشد اما اکثر مردم عادی جامعه آن ها را در جمع های خود نمی پذیرند.
نکته قابل توجهی که در رابطه با افراد تراجنسیتی ( ترنس ها یا ترنسجندرها) وجود دارد این است که قانون نیز با صراحت اعلام نکرده که از این افراد حمایت می کند. شاید به همین دلیل است که ترنسجندرها از جامعه طرد شده و زندگی سختی را پشت سر می گذارند. با این وجود تعداد قابل توجهی از این افراد سعی می کنند تا از طریق قانون بتوانند حق خود را دریافت کنند. به همین منظور در ادامه شما را با هر آنچه نیاز است در رابطه با حقوق افراد تراجنسیتی در قانون ایران بدانید، آشنا خواهیم کرد.
ترنسجندرها چه کسانی هستند؟
ترنسجندر یا تراجنسیتی به کسانی گفته می شود که از نظر هویت جنسیتی دچار اختلال شده است. هویت جنسیتی این افراد با هویت انتسابی آن ها کاملا متفاوت بوده و نمی توانند تعادل جنسیتی را در ظاهر و باطن بدن خود حفظ نمایند. اگر بخواهیم به زبان ساده تری این افراد را معرفی کنیم باید بگوییم که ساختار اندام جنسی این افراد متفاوت از صفت جنسی آن ها می باشد. بنابراین زنان ترس تمایلات مردانه داشته و مردان ترنس نیز نیازهای جنسی زنانه دارند.
نکته بسیار قابل توجه در رابطه با افراد تراجنسیتی این است که آن ها دارای انحرافات اخلاقی نیستند. متاسفانه در جامعه ما نسبت به افراد ترنس دیدگاه درست و خوبی وجود ندارد. به طور کلی مردم عادی تصور می کنند که این افراد دچار انحرافات و مشکلات اخلاقی هستند. به همین دلیل است که آن ها را به چشم افراد گناهکار یا مجرم می بینند. این موضوع موجب شده تا زندگی در کشور برای افراد ترنس بسیار سخت و غیر قابل تحمل باشد. این افراد به دنبال راه حل مناسبی هستند تا بتوانند به صورت قانونی جنسیت خود را تغییر داده و به زندگی عادی خود بپردازند.
شرایط تراجنسیتی در حقوق ایران
همانطور که گفته شد مردم ایران دیدگاه مثبتی نسبت به افراد تراجنسیتی ندارند. این موضوع می تواند دلایل مختلفی داشته باشد که برخی از آن ها شامل فرهنگ خانوادگی، شیوه تربیتی، اعتقادات دینی و … می شوند. از طرفی قانون ایران حقوق بسیار محدودی را برای این افراد در نظر گرفته که شرایط زندگی را برای آن ها سخت می کند. به همین دلیل است که تقریبا می توان گفت تمامی این افراد به دنبال راهی هستند تا بتوانند مجوز لازم برای عمل را دریافت کنند. خوشبختانه عمل تغییر جنسیت برای این افراد در ایران نیز ممکن است و ترنسجندرها پس از دریافت مجوز می توانند برای عمل اقدام نمایند.
در قانون ایران هویت تراجنسیتی یک نوع اختلال روانی محسوب می شود و به همین دلیل قانون در برابر جنایات و اتهام زنی ها از این افراد حمایت نمی کند. این موضوع موجب شده تا افراد ترنس در جامعه فشار روانی بسیار سنگینی را تجربه کنند. نکته قابل توجه این است که ترنسجندرها باید قوانین مربوط به تفکیک جنسیتی را بپذیرند و به آن متعهد باشند. این موضوع می تواند از نظر روانی فشار زیادی به آن ها وارد کند. همچنین این افراد در صورتی که مطابق با جنسیت ظاهری خود رفتار نکنند، توسط نیروی انتظامی دستگیر خواهند شد. این موضوع موجب شده تا افراد ترنس مجبور به خود سانسوری شوند.
دریافت مجوز برای تغییر جنسیت افراد تراجنسیتی
پیش تر به این موضوع اشاره شد که در ایران نیز شرایط لازم برای انجام عمل تغییر جنسیت فراهم شده است. به همین دلیل افراد تراجنسیتی با دریافت مجوز لازم می توانند نسبت به انجام این عمل اقدام نمایند. از آنجایی که با انجام این جراحی برخی از آثار حقوقی نیز تغییر می کنند، دریافت مجوز جهت انجام عمل ضرورت دارد. به طور مثال میزان ارث، دیه، حقوق اجتماعی و … این افراد پس از جراحی تغییر خواهد کرد.
در ماده 4 از قانون حمایت خانواده، امکان دریافت این مجوز برای افراد ترنس سکشوال تایید شده است. با توجه به این موضوع افراد ترنس می توانند به دادگاه مراجعه کرده و درخواست خود را مطرح نمایند. سپس دادگاه به بررسی شرایط و مدارک ارائه شده توسط خواهان می پردازد و در نهایت مجوز را صادر می کند. به طور کلی افرادی که متقاضی دریافت مجوز تغییر جنسیت هستند باید مراحل زیر را طی نمایند.
- در ابتدا متقاضی باید به دفتر خدمات قضایی الکترونیک مراجعه کند و دادخواست خود را تنظیم نماید. این دادخواست شامل درخواست مجوز برای تغییر جنسیت و تغییر نام می باشد.
- پس از ثبت درخواست، پرونده به دادگاه صالح ارجاع می شود تا موضوع به صورت تخصصی مورد بررسی قرار گیرد. اگر قاضی ترنسجندر بودن فرد را بپذیرد، او را پیش روانپزشک دادگاه می فرستد تا از نظر روحی و روانی مورد ارزیابی قرار بگیرد. در صورت تایید روانپزشک، دادگاه فرد ترنس را به پزشکی قانونی فرستاده تا وضعیت او بررسی شود. در صورتی که پزشکی قانونی نیز ترنسجندر بودن فرد را تایید کند، قاضی حکم تغییر جنسیت و همچنین تغییر نام کوچک او را صادر می کند.
وضعیت فعلی افراد ترنس در ایران
در حال حاضر پذیرش افراد تراجنسیتی نسبت به گذشته با پیشرفت چشمگیری همراه بوده است. با این وجود نمی توان گفت که این افراد به راحتی در جامعه پذیرفته می شوند. از طرفی قانون با ترنس هایی که از نظر نوع رفتار، پوشش و شرایط اجتماعی مطابق با جنسیت ظاهری خود رفتار نکنند، برخورد می نماید. بنابراین نمی توان گفت که ایران حقوق کامل را برای این افراد در نظر می گیرد. البته این موضوع تا زمانی صادق است که فرد عمل تغییر جنسیت انجام نداده باشد. پس از انجام جراحی و تغییر نام، فرد می تواند با هویت جدید خود مانند تمامی انسان ها از حقوق شهروندی خود استفاده کند.
مراحل تغییر جنسیت افراد ترنس در ایران
روند تغییر جنسیت افراد تراجنسیتی در ایران بسیار پیچیده تر از سایر کشورها می باشد. به همین دلیل افراد متقاضی تغییر جنسیت باید این روند را به خوبی بشناسند. به طور کلی مراحل تغییر جنسیت در ایران به شرح زیر است.
- در ابتدا باید دادخواست تغییر نام و تغییر جنسیت تنظیم کرد.
- سپس در جلسه دادگاه باید مدارک و اسنادی را ارائه نمود که نشان می دهند، فرد دچار اختلال ترنس می باشد.
- متقاضی باید در جلسات پزشکی قانونی و روانپزشکی شرکت کند تا اختلال تراجنسیتی او اثبات شود.
- در ادامه قاضی دادگاه با استناد به مدارک ارائه شده توسط پزشکی قانونی و روانپزشک مجوز تغییر جنسیت را صادر می نماید.
- همزمان با صدور مجوز تغییر جنسیت، مجوز تغییر نام کوچک نیز صادر می شود که فرد می تواند با مراجعه به ثبت احوال نام خود را تغییر دهد.
- سپس زمان عمل تغییر جنسیت اعلام می شود و فرد می تواند برای انجام جراحی اقدام کند. نکته قابل توجه این است که هزینه انجام این جراحی سنگین بوده و متقاضی باید آن را به طور کامل بپردازد.
- پس از انجام جراحی تغییر جنسیت، فرد می تواند مانند افراد عادی جامعه با هویت جدید خود در جامعه حاضر شود.
- در برخی از مواقع چند جلسه مشاوره برای فرد در نظر گرفته می شود تا با حقوق هویت جدید خود در جامعه آشنا شود. این جلسات از بروز مشکلاتی مانند اضطراب شخصیتی، افسردگی شدید ناشی از تغییر شخصیت و … جلوگیری می کنند.
شرایط پذیرش تغییر جنسیت افراد ترنس در ایران
مطابق با ماده 939 در قانون مدنی کشور، افراد تراجنسیتی در صورتی که شرایط لازم را برای تغییر جنسیت داشته باشند، با درخواست آن ها موافقت می شود. این شرایط و فاکتورهای مهم تغییر جنسیت شامل موارد زیر هستند.
- افراد ترنس برای رسیدگی به دادخواست خود باید به دادگاه خانواده مراجعه نمایند.
- در صورت وجود قراردادهای جنسیتی مانند ازدواج، پس از تغییر جنسیت افراد ترنس قرارداد باطل خواهد شد.
- پزشکی قانونی و روانپزشک دادگاه باید تایید نماید که شخص از نظر هویتی به تغییر جنسیت نیاز دارد. در غیر این صورت دادگاه مجوز تغییر جنسیت را صادر نخواهد کرد.
- بررسی های روانپزشکی طی چند جلسه انجام می شود. روانپزشک سوالات هویتی و احساساتی متعددی از افراد ترنس می پرسد تا مطمئن شود که آن ها پس از تغییر جنسیت پشیمان نمی شوند.
- در روند پرونده آزمایش های متعددی انجام می شوند تا مشخص شود که افراد ترنس دچار اختلالات کروموزومی ندارند. در صورتی که اختلال کروموزومی اثبات شود، با درخواست مجوز تغییر جنسیت مخالفت خواهد شد.
- طی جلسات روانشناسی باید تایید شود که تغییر جنسیت با هدف تجاوز جنسی نبوده و افراد ترنس دچار اختلال شخصیتی- جنسیتی هستند.
- روانپزشک باید تایید کند که فرد متقاضی دچار اختلال روانی نیست.
- پزشکی قانونی نیز با انجام آزمایشات مختلف باید به این نتیجه برسد که فرد به اختلال ترنس مبتلا می باشد.
- در برخی از مواقع ممکن است دادگاه به جای صدور مجوز تغییر جنسیت، رای به هورمون تراپی بدهد.
مشاوره حقوقی در زمینه تراجنسیتی در حقوق ایران
همانطور که شرایط زندگی اجتماعی برای افراد تراجنسیتی سخت است، پروسه دریافت مجوز تغییر جنسیت نیز برای آن ها بسیار پیچیده می باشد. اثبات شرایط جنسیتی در دادگاه، دریافت تاییدیه روانپزشک و پزشکی قانونی نیاز به مدارک و ادله محکمه پسند دارد. بنابراین افراد ترنس بهتر است پیش از اقدام برای تنظیم دادخواست و دریافت مجوز از وکیل کمک بگیرند. وکلای حقوقی با تسلط و تجربه بالایی که نسبت به این پرونده ها دارند، می توانند به متقاضیان کمک کنند تا سریع تر به خواسته خود برسند.
موسسه حقوقی یو وکیل یکی از تخصصی ترین مراکز مشاوره حقوقی می باشد که می تواند در این مسیر به متقاضیان کمک کند. بنابراین برای دریافت هر نوع اطلاعات در زمینه مسائل حقوقی افراد ترنس و شرایط دریافت مجوز می توانید با کارشناسان موسسه تماس بگیرید.
جمع بندی
به طور کلی باید گفت که افراد تراجنسیتی دچار بحرانی هستند که خودشان در آن دخیل نیستند. بنابراین رفتار این افراد انحراف اخلاقی نبوده و به دلیل دوگانگی جنسیتی آن ها می باشد. خوشبختانه امروزه در ایران به این افراد اهمیت بیشتری داده می شود و امکان دریافت مجوز جراحی تغییر جنسیت برای آن ها وجود دارد. با این وجود نمی توان از محدودیت حقوقی این افراد در ایران چشم پوشی کرد. از طرفی در جامعه دیدگاه خوبی نسبت به این افراد وجود ندارد و قانون در این مورد از آن ها حمایت نمی کند.
بنابراین احتمال بروز مشکلات اجتماعی برای افراد ترنس بسیار زیاد است. برخی از این مشکلات شامل عدم پذیرش در مشاغل مختلف، عدم برقراری ارتباط اجتماعی و دوستانه، قطع همکاری و … هستند. به همین دلیل شرایط حضور در جامعه برای این افراد بسیار سخت و چالش برانگیز می باشد. با توجه به این موضوع بهترین توصیه برای ترنس ها این است که برای دریافت مجوز عمل اقدام نموده و عمل تغییر جنسیت انجام دهند.
سوالات متداول
مرجع رسیدگی به پرونده افراد ترنس کدام است؟
به طور کلی دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به این پرونده را دارد. به همین منظور زمانی که درخواست مجوز عمل ثبت می شود، این درخواست به دادگاه خانواده ارجاع می گردد.
آیا در کشور ایران حقوقی برای افراد تراجنسیتی در نظر گرفته شده است؟
بله. قطعا زمانی که مجوز عمل تغییر جنسیت صادر می گردد، به این معناست که در ایران نیز این افراد از نظر قانونی پذیرفته شده اند. با این وجود نباید فراموش کرد که محدودیت های حقوقی زیادی برای این افراد وجود دارند که ممکن است زندگی را برای آن ها سخت کند. تبعیض های حکومت میان این افراد و انسان های عادی نیز از دیگر مواردی می باشد که نمی توان از آن چشم پوشی کرد.
افراد ترنس مانند سایر افراد دارای حقوق شهروندی هستند یا خیر؟
بله. این افراد از نظر قانونی پذیرفته شده اند و می توانند مانند سایر افراد به زندگی شخصی و اجتماعی خود بپردازند. با این وجود لازم به ذکر است که افراد ترنس تا زمانی که عمل تغییر جنسیت انجام نداده اند، موظف اند مطابق با جنسیت فعلی خود در جامعه حاضر شوند. در غیر این صورت قانون با آن ها برخورد خواهد کرد. از طرفی قانون از این افراد در برابر دیدگاه های منفی و انگ زنی های جامعه هیچ حمایتی نمی کند. به همین دلیل این افراد شرایط سختی را در جامعه تجربه می نمایند.